Prof. Dr. Mustafa SARI

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi

Bir gün yüce bulut Süphan Dağı’nın kulağına sırlı bir öykü fısıldar. Yıllardır bulutların arasından Van Gölü’nün, Yukarı Deniz’in mavi sularını seyreden Süphan Dağı hayretler içinde kalır ve eğilip Van Gölü’ne bakmak ister. Çünkü bulut, Yukarı Deniz’in yüreğinde canlı bir inci sakladığını söylemektedir. Öyküye göre canlı inci gelincikler açtığında derelere gelmekte, dans etmektedir. Süphan Dağı, eteklerinden gürül gürül göle akan bir deresi olmadığı için üzülür, ağlar göz yaşları birikir ve Arin Gölü olur. İnciler oraya da gelir ama Süphan Dağı yine göremez onları. Söylenene göre bu hasret devam etmektedir ve bu yüzden son yıllarda kar tutmaz Süphanın dorukları.

Süphan Dağı, Yukarı Deniz’in yüreğinin sırrına ermek için çabasını sürdüredursun. Ya siz? Siz bu sırrı biliyor musunuz? Denizin sırrına erdiniz mi? Yukarı Deniz’in incisini gördünüz mü?

İnci kefali, Van Gölü’nün tuzlu-sodalı sularında yaşamaya alışmış iki balık türünden biri. Adeta bir sır. Yaşamaması gereken bir ortamda yaşıyor. Adında kefal bulunmasına rağmen, aslında sazangillerin bir üyesi. Dünyada sadece bu göl havzasında bulunuyor. Yaygın kanaatin aksine gölün her tarafında dağılım gösteriyor. Kış aylarında gölün 75 m derinliklerine kadar inebilirken, yaz aylarında 10-15 m derinliklerde beslenmeyi tercih ediyor. Kendisini hasretle bekleyen derelere ise Nisan’dan Temmuz’a kadar büyük sürüler halinde göç ediyor. Çünkü Van Gölü’nün tuzlu-sodalı suları üremesine imkan vermiyor. Akarsuların sıcaklıkları 13 dereceyi bulduğu zaman balık derelere giriyor ve yumurtasını bıraktıktan sonra tekrar göle dönüyor.

Van Gölü’nde balık yaşamaz zannedenler, Yukarı Deniz’in verimsiz bir biyolojik çöl olduğunu düşünenler de görsün diye akarsular üzerindeki engelleri aşarken adeta uçuyor. Milyonlarcası bir araya gelerek Erciş-Deliçay üzerinde Balık Bendi diye isimlendirilen mevkide bulunan küçük, doğal şelaleyi uçarak atlamaya çalışıyor. Onu ilk defa görenler bir daha görmek için bir yıl sonrasını iple çekmeye başlıyor. Çünkü inci kefalinin sırlı yolculuğu herkese ilham veriyor.

Van Gölü çevresini ziyaret etmiş olan gezginler inci kefalinden bahsetmeden geçemiyorlar. Evliya Çelebi, Deyrolle gibi yerli ve yabancı gezginler bu göçün sırrını anlamaya çalışmışlar. Evliya Çelebi, 17. yüzyılda geldiği Van Gölü çevresini anlatırken Bendi Mahi Çayı’ndan bir başka bahseder. “Mayıs ayında bir balık peyda olur bu çayda. Sürüler halinde salına salına yukarılara doğru giderler. Çayın yukarılarında yatırları ziyaret eder ve geri dönerler. Bu yüzden hiç kimse bu balıklara yukarı giderken dokunmaz. Bu balıklar dönerken avlanır, tuzlanır ve kış aylarında doğuya gönderilerek satılır.” diye anlatır inci kefalinin sırlı yolculuğunu. Yani inci kefali üreme göçü yaparken, bu göçün sırrına inanan insanlar, inci kefaline dokunmaz, avlamazlar. Çünkü üreyecek, yumurtasını bırakacak ve neslini devam ettirecektir.

Ya bu gün? Bu sırlı yolculuğa insanlar halen saygı duyuyorlar mı Van Gölü çevresinde? Eğer 20 yıl önce Mayıs ayında göl çevresindeki dereleri ziyaret etseydiniz bu soruya “evet” demenin ne kadar zor olduğunu görürdünüz. Bu gün de halen ağzımızı doldurarak “evet” diyemiyoruz ama 20 yıl öncesine göre inci kefalinin daha büyük bir saygı gördüğünü söyleyebiliriz. Halen kaçak avcılar yumurta bırakmak için sürüler halinde akarsulara gelmiş olan balıkları avlamaya çalışıyor. Göl çevresindeki bilinçli insanlarla yetkililer kaçak avcılığı önlemek için çaba sarf ediyor. Her yıl üreme göçü esnasında kampanyalar başlatılıyor. Yerel sahiplenmeyi artırmaya çalışıyor. Zira sahibi olduğumuz cüzdanı, arabayı, evi kimsenin çalmasına, tahrip etmesine nasıl izin vermiyorsak, balığın da sahibi biz olduğumuza göre onun da üreme zamanında zarar görmesine izin vermememiz gerekiyor. 15 Nisan-15Temmuz tarihleri arasında balık almayın, satmayın, yemeyin ve bunu yapanlara da izin vermeyin denilmek isteniyor. 365 günün sadece 90 gününde avlamayarak, Yukarı Deniz’in sırrının devamı sağlanmaya çalışılıyor.

Eğer baharda bir gelinciğin açtığını görürseniz, hemen aklınıza inci kefali gelsin ve Van Gölü’nün çevresindeki derelerin balıkla dolduğunu hatırlayın!

Asırlardır Yukarı Deniz’in sırrı olmuş inci kefalinin üreme göçünü görmediyseniz, Süphan Dağı sizi kendi adına bu sırlı, kutsal yolculuğu görmeye çağırıyor. İnci kefali, binlerce yıldır sürdürdüğü var olma mücadelesine şahit olmak üzere sizleri Van Gölü çevresindeki derelerde bekliyor.

Unutmayın sahipsiz olanlara sahip çıkmak, insan olarak en büyük görevimiz!

İnci Kefalinin Künyesi

• KINGDOM :Animalia
• PHYLUM : Chordata
• CLASS : Actinopterygii
• ORDER : Cypriniformes
• FAMILY : Cyprinidae
• GENUS : Alburnus
• SPECIES : Alburnus tarichi (Güldenstädt, 1814)
• SYNONYM: Chalcalburnus tarichi (Pallas, 1811)