Doç. Dr. Arda M. Tonay

İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi

Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Başkan Yardımcısı

Dünya denizlerinde ve tatlı sularında, Cetacea (Setase) takımına (ordo) ait 90 balina ve yunus türü ve alt türü bilinmektedir (SMM 2020). Bilimsel olarak yunuslar ve balinalar olarak değil, dişli (Odontoceti) ve dişsizler (Misticeti) olarak ikiye ayrılırlar. Ancak bazı karışıklıklara neden olsa da 4m’den büyükleri balina, küçükleri ise yunus olarak isimlendirme genel eğilimi vardır. Bu türlerin temel özelliği evrimsel açıdan karadan denize inmeleri ve hayatları boyunca suda yaşamak için uyum geçirmiş canlılar olmalarıdır (Dede ve Tonay, 2014).

Türkiye Denizlerinde ise 8 tanesi düzenli olmak üzere toplam 13 setase türü rapor edilmiştir (Öztürk ve Tonay 2019). En sık gözlenen 8 tanesi; uzun balina, kaşalot, mutur, afalina, tırtak, çizgili yunus, grampus, gagalı balina’dır. Karadeniz’deki mutur, afalina ve tırtak popülasyonları alt tür olarak değerlendirilmektedir. Türkiye’nin Ege ve Akdeniz kıyılarında gözlenen bir diğer deniz memelisi ise nesli tehlikesinde olan Akdeniz fokudur.

Türkiye’de 1983 yılından beri tüm deniz memelilerinin avlanması yasak olup, başta 1380 sayılı su ürünleri kanunu ve ülkemizin taraf olduğu uluslararası antlaşmalar ile koruma altındadırlar. Denizlerde besin piramidinin en üstünde yer alan deniz memelileri birçok nedenle tehdit altındadır. Türüne göre önceliği değişse de hepsi insan kaynaklı olan bu tehditler; tesadüfi ağa yakalanma (bycatch), su ve ses kirliliği, yüzen plastik çöpler, aşırı balık avcılığına bağlı besin kıtlığı ve tekne çarpışmalarıdır.

Denizlerin bu eşsiz canlıları hakkında daha fazla öğrenmek için aşağıdaki kaynaklara göz atabilirsiniz.

Arda Tonay / TUDAV

KAYNAKLAR

Dede, A., Tonay, A.M. 2014. Türkiye’nin Deniz Memelileri. http://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/deniz-memelileri-calismalari/turkiyenin-deniz-memelileri/

SMM Committee on Taxonomy 2020. List of marine mammal species and subspecies. Society for Marine Mammalogy, www.marinemammalscience.org

Öztürk, A.A., Tonay, A.M. 2019. Cetacean Studies in Turkey by TUDAV. TUDAV Publication No: 52, Istanbul, Turkey.50p. http://tudav.org/calismalar/yayinlar/kitaplar/